آیا گرفتگی عضلات پا(ساق و ران)در شب یکی از علائم واریس پنهان است؟

ممکن است گرفتگی پا را پس از بیدار شدن از یک خواب خوب شبانه، تجربه کرده باشید. شما می‌دانید چقدر گرفتگی پا دردناک است. می‌بایست از رختخواب بیرون بیایید و ماهیچه‌های پا را برای رها شدن بکشید. صبح روز بعد ماهیچه‌ ساق پای شما چنان است که انگار در یک مسابقه دو ماراتن دویده‌اید. دلایل متعددی برای گرفتگی پا وجود دارد که شامل کوفتگی، کم آبی، عدم تعادل الکترولیتها (پتاسیم)، داروها و مشکلات ناشی از گردش خون در شریانها و وریدها.

ماهیچه‌ها حرکات انقباضی و رهاسازی طبیعی دارند که شما از آنها در خلال فعالیتهای روزانه استفاده می‌کنید. اگر ماهیچه‌ای منقبض شده، رها نشود سبب گرفتگی می‌شود. هر فردی ممکن است گه گاه دچار گرفتگی عضلانی شبانه شود که به مشکلات جدی اساسی مربوط می‌شود. اگر این مشکل برای شما به وفور پیش می‌آید یا گرفتگی‌ها شدید است، نگران کننده است و توصیه می‌شود به یک فیزیوتراپ مراجعه نمایید.

معرفی رگهای واریسی و گرفتگی پا

گذشته از علائم قابل مشاهده رگهای واریسی، علائم زیاد دیگری وجود دارند که می‌توانند به رگهای واریسی نسبت داده شوند. یکی از آنها گرفتگی پا است.

گرفتگی پا زمانی رخ می‌دهد که ماهیچه‌های پا بطور ناگهانی سفت و دردناک و بیشتر در ماهیچه‌ ساق پا مشاهده شده است، همچنین منطقه‌ای که رگهای واریسی بیشتر وجود دارند. این مشکل بیشتر در شب روی می‌دهد و در خانمها بیشتر دیده می‌شود.

چرا رگهای واریسی می‌توانند سبب گرفتگی پا شوند؟

رگهای واریسی که تخریب شده‌اند ورم می‌کنند، سبب بزرگ شدن رگها می‌شوند در نتیجه غالبا دریچه‌ها در این رگها به درستی کار نمی‌کنند و اجازه می‌دهند خون در این رگها به عقب برگردد. این امر سبب نشتی و جمع شدن خون کم اکسیژن و بالا رفتن سموم می‌شود.

در این حالت خون کم اکسیژن و پر سم در ماهیچه‌ها تولید می‌شود که آنها را بیشتر مستعد گرفتگی می‌کند.

گرفتگی پا در اثر تمرینات ورزشی

• گرفتگی‌هایی که در اثر تمرینات ورزشی ایجاد می‌شوند، بیشتر احتمال دارد با شرایط جدی‌تری همراه باشد. اگر پس از مدت کوتاهی راه رفتن دچار گرفتگی ماهیچه‌ شدید و با استراحت برطرف شد، این مشکل ممکن است نشان دهنده بیماری شریانی باشد. تست‌های کم تهاجمی وجود دارند که بسته بودن شریان‌ها را آشکار می‌کند.در این شرایط تمرینات ورزشی، ترک سیگار و بازسازی شریانی ضروری است و arterial claudication نامیده می‌شود.
• گرفتگی شبانه پا یکی از شایع‌ترین علائم بیماری سیاهرگها است. گرفتگی‌های مربوط به سیاهرگ ممکن است بیش از یک عامل داشته باشد. دانستن چگونگی گردش خون تیره و تغییراتی که به همراه بیمار شدن سیاهرگها روی می‌دهد این مشکل را آشکار می‌کند.

سیاهرگهای سالم خون را از سلولها، جایی که اکسیژن و مواد غذایی پخش شده و دی‌اکسید کربن و مواد زائد جمع می‌شود، جمع آوری می‌کنند. خون تیره که خون کم اکسیژن و پر از مواد زائد است به سمت قلب و ریه‌ها و اندامهای حیاتی از میان سیاهرگها برگشت داده می‌شود.

• سلامت گردش خون به راه رفتن به همراه فشار پا روی کف زمین (پمپا ژ پا) و انقباض ماهیچه ساق پا (پمپاژ ساق پا) وابسته است تا بدینوسیله خون در سیاهرگها بالا برود. همچنان که خون در سیاهرگها بالا می‌رود یک دریچه یکطرفه باز و بسته می‌شود و حرکت خون را به سمت بالا هدایت می‌کند و از برگشت خون به سمت پایین جلوگیری می‌کند. اگر دریچه‌های یکطرفه خراب شوند خون تیره در سیاهرگها به عقب برمی‌گردد. این پرشدن سیاهرگها یکی از منابع بروز علائم بیماریهای سیاهرگی است که گرفتگی پا یکی از آنهاست.
• ممکن است بیما از برگشت خون تیره و گرفتگی پا رنج ببرد ولی سیاهرگهای واریسی یا عنکبوتی نداشته باشد. محدوده علائم بیمار بودن سیاهرگها از گرفتگی‌های آشکار و پنهان پا، ورم پا، خستگی، پا درد، تغییر رنگ پوست و بافتها، لخته‌های خون سطحی (SVT)، خونریزی سیاهرگهای واریسی و زخمهای پا شروع شده و تا ورم و عنکبوتی شدن سیاهرگها ادامه دارد. تعجبی ندارد که بیماری سیاهرگها تحت تشخیص و درمان قرار می‌گیرد.
• در انتها ممکن است شما گرفتگی‌های شبانه داشته باشید اما بیماری سیاهرگ به همراه برگشت خون شما تشخیص داده نشود. تشخیص می‌بایست توسط یک رگ‌شناس یا فیزیوتراپیست انجام شود که متخصص تشخیص و درمان بیماری سیاهرگ است. داپلکس التراسون (امواج مافوق صوت) می‌تواند برگشت خون را آشکار کند.

درمان بیماری سیاهرگی

بیماری سیاهرگ می‌تواند با تمرینات ورزشی، بالا گرفتن پا، مدیریت وزن با روشهای سالم و پوشیدن جورب طبی که پا را تحت فشار قرار می‌دهد(جوراب واریس) کنترل کرد. اگرچه این تدابیر ممکن است به بهبود علائم کمک کند ولی تغییرات دائمی در بیماری سیاهرگها پیشرفت می‌کنند. برای رفع مشکل  ریفلاکس سیاهرگی و واریس و سیاهرگهای عنکبوتی به شکل اساسی، امروزه تدابیر کم تهاجمی براحتی در اختیار متخصصین رگ‌شناس قرار دارد.

روشهای متعددی برای رهاسازی و جلوگیر از گرفتگی ناشی از سیاهرگهای واریسی وجود دارد.

• تمرینات ورزشی یکی از مهمترین روشهای خود درمانی برای رهاسازی و جلوگیری از گرفتگی‌ها است. ورزشهایی مانند شنا، دوچرخه یا حتی پیاده‌روی و یوگا می‌توانند گردش خون را تقویت کنند که این امر از ساخته شده مواد سمی در پا جلوگیری می‌کند. حتی اگر شما تمام روز پشت میز کار می‌کنید، سعی کنید مچ پا و خود پایتان را در طول روز خم کنید تا خون بتواند حرکت کند.
• اگر در هر زمان یک محل از پایتان دچار گرفتگی می‌شود، سعی کنید ماهیچه‌های آن محل را 3 تا 4 بار در روز بکشید تا گردش خون در آن تقویت شود.
• اگر وضعیت گرفتگی قرار دارید، سعی کنید منطقه مشکل دار را بکشید و ماساژ دهید. بعنوان مثال اگر گرفتگی در ماهیچه ساق پایتان را تجربه کردید، سعی کنید پایتان را به بیرون بکشید و مچ پا را خم کنید و انگشتان پایتان را به سمت ساق پا بکشید.
• منیزیم برای فعالیت ماهیچه‌ها مهم است بنابراین مطمئن شود که مواد غذایی که مصرف می‌کنید به مقدار زیاد از منیزیم غنی باشند. از جمله این مواد غذایی می‌توان به دانه کدو حلوایی، ماهی خالدار، اسفناج و برنج قهوه‌ای اشاره کرد. همچنین می‌توانید در تلاش برای دریافت منیزیم کافی، از مکملهای منیزیم‌دار که در سوپر مارکتها و فروشگاه‌های عرضه محصولات سلامتی در دسترس هستند، در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
• در هنگام یا بعد از گرفتگی سعی کنید از دوش آبگرم برای رهاسازی ماهیچه‌ها استفاده کنید. حوله گرم یا بطری آب گرم همان تاثیر را دارد. بجای آن می‌توانید از کیسه یخ برای سرد کردن ماهیچه ملتهب استفاده کنید.

چگونه می‌توان از گیاهان دارویی برای درمان بهره جست؟

برای درمان علائم عمومی واریس سیاهرگها پیشنهاد می‌شود از عصاره شاه بلوط هندی استفاده کنید. این عصاره هم بصورت خوراکی قابل مصرف است و هم بصورت مالیدن روی موضع درگیر. این عصاره می‌تواند علائم واریس سیاهرگی مانند درد، خستگی، سنگینی پا و گرفتگی پا را از طریق تقویت جریان خون در سیاهرگها، را کنترل کند.

درمانهای مرسوم

مسکن‌های ساده مانند پاراستامول یا ایبوپروفن می‌توانند درد پا یا ماهیچه را که در پی گرفتگی می‌آید ازبین ببرند .

در بعضی موارد ممکن است کوینین برای گرفتگی‌های ماندگار، تجویز شود. در هر حال داروها ممکن است گزینه مناسبی نباشد و دارای عوارض جانبی مانند: وزوز گوش، سردرد، حالت تهوع، سرگیجه، ترومبوسیتوپنیا (thrombocytopenia)  (حالتی است که می‌تواند سبب خونریزی از بینی، خونریزی از چشمها یا جمجمه و دستگاه گوارش شود و کشنده است) ، هستند. خطر مواجه با این عواض کم است اما پزشک ترجیح می‌دهد این داروها را فقط در زمانی تجویز کند که گرفتگی بطور خاصی شدید و روی کیفیت زندگی عادی اثر منفی داشته باشد.

ممکن است بهتر باشد درمانهایی برای دلایل ریشه‌ای گرفتگی یعنی خود سیاهرگهای واریسی پیدا کنید.

اگر مشکل از سیاهرگهای واریسی باشد، این مراحل آن را مشخص می‌کند

گرفتگی عضلات پا زیاد روی می‌دهد، هم در شب هم در روز و گرفتگی‌ها اغلب به دلیل مشکلات سیاهرگها بوجود می‌آیند. برای تعیین اینکه گرفتگی پا در شب و پا درد به دلیل مشکلات سیاهرگ است، اولین اقدام این است که یک برنامه مشورتی با پزشک داشته باشید.

برخی پزشکان غالبا قرص، رژیم غذایی، ماساژ یا گرما درمانی را تجویز می‌کنند. به هرحال این درمانها فقط بصورت موقت علائم گرفتگی پا را می‌پوشانند و نمی‌توانند بصورت اساسی مشکلات سیاهرگی را که دلیل گرفتگی پا هستند، برطرف کنند.

مشکل سیاهرگی که همراه با گرفتگی‌های پا در شب دیده می‌شود ریفلاکس خون تیره (برگشت خون تیره) نام دارد. در برگشت خون تیره گردش خون درون سیاهرگها به سمت قلب به درستی انجام نمی‌شود. سیاهرگها نمی‌توانند خون را به سمت قلب ببرند در نتیجه درون خود سیاهرگها باقی می‌ماند. گاهی این خون انباشته شده از میان سیاهرگها به میان بافتها وماهیچه‌های  اطراف پا نشت می‌کند.

عکس‌العمل بدن این است که ماهیچه‌ها را وادار به انقباض شدید و گرفتگی می‌کند که به اسپاسم عضلانی نیز معروف است. عکس‌العمل مورد انتظار بدن این است که ماهیچه‌ها خون را با فشار به سمت قلب هدایت ‌می‌کنند. هرچند خون تا حدی به سمت قلب فشرده می‌شود اما خون جدیدی که در سیاهرگ پمپ می‌شود هنوز نمی‌تواند به درستی به سمت قلب حرکت کند. این امر سبب گرفتگی ناگهانی دیگری می‌شود و این چرخه ادامه می‌یابد.

از جمله درمانهای مناسب برای گرفتگی‌های پا که سبب عدم بازگشت مجدد آنها شود، یکی این است که باید مشکل برگشت خون تیره در سیاهرگها که سبب گرفتگی پا می‌شود، برطرف شود. مراکز رگ‌شناسی می‌توانند با استفاده از روش تشخیص با داپلکس التراسوند، وجود ریفلاکس خون تیره که سبب گرفتگی پا و درد می‌شود را شناسایی کنند. سپس متخصصین رگ‌شناس، سیاهرگهایی که ریفلاکس خون تیره دارند را درمان می‌کنند که در نتیجه آن بی‌قراری پای شما حل می‌شود. مراکز رگ‌شناسی با استفاده از جدیدترین روشهای علمی مانند جراحی رگ با لیزر EVLT ، اسکلوتراپی (Sclerotherapy )، آمبولاتوری فلبکتومی (Ambulatory Phlebectomy) و درمان واریس با رادیو فرکانس ، این مشکل را حل می‌کنند.